برخورد اندیشه ها و تضارب آراء اهل فکر در حوزه های مختلف علوم یا عرصه های دیگر ، موضوعی اجتناب ناپذیر است . از سوی دیگر این اندیشه هاست که موجب سازکار یافتن انگیزه ها و اتخاذ روشهای متفاوت در حوزه عمل می شود . بر همین اساس می توان گفت که بررسی اندیشه های انسانها و چگونگی سیره علمی و ساختار دانشی آنان گویای چگونگی رفتار آنها در حوزه عمل است . به عبارت دیگر انسان ها همانطور که فکر می کنند عمل می کنند و اعمال یا همان نظام ارزشی شان ، آینه افکار یا نظام دانشی آنهاست . بر اساس فرمایش مولای متقیان ، علی (ع) که فرمود: « تَکَلَّمُوا تُعْرَفُوا فَإِنَّ الْمَرْءَ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ » 1 آنان که از دور یا نزدیک دستی در حوزه فکر و اندیشه دارند با مراجعه به سیره دانشمندان و مطالعه چگونگی افکار ، گفتار و نوشتار و بررسی نظام دانشی آنان علاوه بر ورود به ساحت اندیشه اندیشمندان به شناخت نظام ارزشی و عملی آنان نیز نائل می گردند و این خود بستری است برای پیدایش جریانهای مختلف در حوزه علم و عمل .
یکی از مواردی که از زمان آغاز دانشجوئی در حوزه معارف اسلامی یا به اصطلاح رایج ورود به طلبگی برایم از اهمیت بسیار برخوردار بود مطالعه شخصیتهای برجسته ای بود که احتمال می دادم با الگو گیری از سیره علمی و عملی آنان بتوانم خویش را تربیت کنم و ساختار نظام دانشی و ارزشی ام را با الگو گیری از آنان به بهترین شکل سامان دهم . تحلیل ،تطبیق و تجربه آموزه های مختلفی که فرایند چنین تلاشی بود به طور طبیعی موجب می شد تا مراحل و اطوار مختلفی را در مسیر رشد نهال وجودی ام شاهد باشم و بر اساس آنچه می آموزم رفتار کنم . به همین دلیل گاهی در عین طلبه بودن ، همراهی با باورهای عمومی و عامیانه را تجربه کردم و گاهی تن دادن به ریاضتها و گوشه نشینی های زاهدانه را .
بروز تغییراتی که می توان هر یک را زمینه عبور از مرحله ای و ورود به مرحله دیگری دانست (و نه تنها می توان که باید چنین باشد) نتیجه طبیعی حرکت و رشد اندیشه و کمال یک دانشجو یا طلبه می دانم و بر این باورم که تا زندگی جریان دارد چنین رشدی نیز می باید جریان داشته باشد . نا گفته نماند که این رشد می باید پس از مدتی مسیر خود را از حرکت در سطح به حرکت در عمق تغییر دهد تا بتواند تأمین کننده تازگی و دوام حیات علمی و عملی انسان گردد . به دیگر سخن پس از آنکه در اصل اتخاذ سازکار ارزشی و دانشی به قرارگاه امنی رسیدیم که با عقل و نقل تأیید می شوند می باید وسعت نگاه و عمیق باورها را در همان بستر افزایش داد در غیر این صورت استمرار حرکت در سطح و عرض قرائتهای مختلف علمی و عملی ، هرگز با سکونت قلب همراه نخواهد بود و بسا که پس از مدتی این باور موهوم را در انسان شکل دهد که هیچ مستقّر آرامش بخشی در حوزه اندیشه وجود ندارد و در نتیجه راه برون رفت از این حیرت و سرگردانی را تنها در اباحه گری عملی و بی تفاوتی علمی جستجو کند .
مرحوم شهید بزرگوار آیت الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی ( نوّر الله رمسه ) از جمله بزرگانی بود که سیره علمی و عملی اش برای من مأمنی آرامش بخش و عمق آفرین را نوید می داده و می دهد چرا که حیات دانشمندان تربیت شده در مکتب نورانی دین که ریشه در آموزه های نورانی عقل و نقل دارند با سفر از دنیای مادی قطع نمی شود و چون آفتاب هر لحظه در اشاعه و اشراق اند . سیره علمی و عملی آن رادمرد راست قامت همیشه تاریخ که محصول استضائه به انوار ساطعه و بینش واسعه مربیان بزرگی چون امام راحل ( قدس الله سره ) و علامه طباطبائی ( روّح الله روحه ) بود نمونه روشنی از آموزه های نورانی عقل و نقل است . سیره متین و مستقیمی که امروزه جای خالی آن را در میان برخی از اهل فضل و دانش و بسیاری اهل عمل و سیاست خالی می بینیم .
بررسی دقیق آثار آن شهید والامقام ، او که استاد و مربی بی بدیلش امام راحل (ره) به تأسی از قرآن که ابراهیم (ع) را به تنهایی امتی می داند ، او را به تنهایی یک ملت خوانده بود 2 می تواند عمق بصیرت و قدرت علم و صلابت ایمان او را بشناساند و سعه صدر آن به حق پیوسته را در برخورد با آراء و اندیشه ها نمایش دهد . سیره لطیفی که با سیره اجداد طاهرینش شباهتی تام داشت . بزرگ مردی که در عین وسعت اندیشه ، آزادی فکر و تحمل مخالف در برابر نقض ضرورتهای آموزه های قرآن و عترت دلیرانه بر می آشفت و هوشیارانه از مرز آزادی باور و اندیشه با آشوب و توطئه حراست می کرد ، آنچنان که در برخورد قاطع او در جریان لایحه قصاص می توان مشاهده کرد .
یکی از آثار به جای مانده از این شهید همیشه شاهد که به دلیل ویژگی منحصر به فردش از اهمیت والایی برخوردار است و در تبیین سیره علمی و عملی او و نیز حد فاصل فراوان میان سیره علمی و عملی او و بزرگان دیگر نقش اساسی دارد کتاب ارزشمند ( دکتر شریعتی جستجوگری در مسیر شدن ) است . این اثر که به بررسی عالمانه و عادلانه شخصیت اندیشمند مرحوم دکتر شریعتی اختصاص دارد در دل خود از آموزه های فراوانی برخوردار است که سیره صحیح تضارب آراء و نقد منصفانه یکی از ساده ترین و بارزترین آنهاست . از آنجا که بخش دوم این اثر حاوی نقد تحلیل دانشمند محترم جناب آیت الله مصباح یزدی در خصوص مرحوم دکتر شریعتی است و به نوعی نشانگر مبنای اختلاف تأسف برانگیزی است که منجر به جدایی شهید آیت الله دکتر بهشتی از مدرسه حقانی و از بین رفتن رابطه ایشان با جناب آیت الله مصباح شد و در ضمن این نقد تحلیل عالمانه و دقیق آن شهید بزرگوار ارائه گردیده است ، مطالعه این کتاب را با تمرکز به سیره آن شهید سعید همه دوستان بویژه گروه های ذیل توصیه می کنم.
1- اساتید ، طلاب گرامی و دانشجویان محترمی که در حوزه های مختلف اندیشه و عمل افکار و اعمال جامعه را رصد می کنند .
2- آنان که به دنبال شناخت جریانهای مختلف فکری و تأثیر گذار جامعه هستند .
3- آنانی که در معرض افکار و اندیشه های مختلف قرار گرفته اند و در تشخیص سیره صحیح برخورد با آن اندک تردیدی دارند.
4- آنان که با مرحوم دکتر شریعتی به شکلی مطلق موافق یا مخالف اند.
5- و آنان که مانند من به دنبال الگوهای زنده و قابل استفاده می گردند.
-----------------------------------------------------------
1- سخن بگوئید تا شناخته شوید پس به درستی که انسان در زیر زبان خویش مخفی است .
نهجالبلاغة ، حکمت 392
2 – صحیفه امام ، جلد 15 ، صفحه 18
3- کیلیک کنید تا به صفحه بنیاد نشر آثار و اندیشه شهید آیة الله دکتر بهشتی ( قدس سره ) راه یابید .